Forskingsreaktorar og atomanlegg i Noreg

Forskingsreaktoren på Kjeller 

• JEEP II (Joint Establishment Experimental Pile) ligg på Kjeller i Skedsmo kommune i Akershus, ca. 20 km nordaust for Oslo sentrum.

• Var i drift mellom 1966 og 2019. 

• Termisk effekt: 2 MW

• Brukt til grunnforsking og produksjon av isotopar for medisinsk og teknisk bruk, samt doping av silisium med fosfor for produksjon av halvleiarar.

• Det er også lager og andre anlegg knytt til forskingsreaktoren. Dette er blant anna lager for fersk og brukt brensel, behandlingsanlegg for radioaktivt avfall og laboratorium for handtering av brukt brensel og radioaktive stoff.

Forskingsreaktoren i Halden  

• Haldenreaktoren (Halden Boiling Water Reactor – HBWR) ligg i Månefjellet like utanfor Halden sentrum. 

• Var i drift mellom 1959 og 2018. 

• Termisk effekt: 25 MW

• Del av eit internasjonalt forskingsprosjekt under OECD-organisasjonen Nuclear Energy Agency (NEA).

• Brukt til materialforsking på ulike typar atombrensel, kapslingsmateriale og konstruksjonsmateriale for reaktoren og utvikling av ulike målemetodar og instrument. Reaktoren leverte også damp til Norske skog sin fabrikk i Halden.

• Det er også lager og andre anlegg knytt til forskingsreaktoren. Dette er blant anna lager for fersk og brukt brensel og laboratorium for handtering av brukt brensel og radioaktive stoff.

Forskingsreaktoren NORA

• N0RA, Norwegian 0-energy Reactor Assembly, låg på Kjeller i Skedsmo kommune i Akershus, ca. 20 km nordaust for Oslo sentrum.
• Var i drift 1961-1968.
• Termisk effekt 0W

Forskingsreaktoren JEEP I

• Låg på Kjeller i Skedsmo kommune i Akershus, ca. 20 km nordaust for Oslo sentrum.
• Var i drift 1951-1967
• Termisk effekt: 400 kW

Kombinert lager og deponi for lavt- og middelsaktivt avfall (KLDRA) i Himdalen 

• Det nasjonale deponiet for radioaktivt avfall ligg i Himdalen i Akershus.
• Har lågt og middels radioaktivt avfall som kjem frå dei nukleære anlegga på Kjeller og i Halden og frå radioaktive kjelder brukte i industri, forsvaret, forsking, medisin og enkelte forbruksartiklar. 
• Statsbygg eig deponiet og IFE er ansvarleg for drifta. 

Kven eig dei norske reaktorane?

Det er Institutt for energiteknikk, IFE, som eig og driv dei norske forskingsreaktorane. Statsbygg eig KLDRA, men IFE er ansvarleg for drifta. Det statlege selskapet Norsk nukleær dekommisjonering (NND) vil i framtida ta over eigaransvaret for desse. Dei vil då bli ansvarlege for å avvikle forskingsreaktorane og sørgje for handtering av atomavfallet.

Kva skjer når dei norske forskingsreaktorane vert lagt ned?

Reaktorane vil bli demontert, på fagspråket kallas det dekommisjonering. Det inneber mellom anna at bygningar skal rivast og alt atomavfall skal fjernast. Dette er dyrt og tidkrevjande og må planleggast nøye.

Før det praktiske arbeidet byrjar må eigarane ha ei rekkje løyve frå DSA. Blant anna må dei kartleggje konsekvensane for miljø og samfunn av å leggje ned forskingsreaktorane, og dei må ha løyve etter forurensningsloven for handtering av radioaktivt avfall og utslepp av radioaktive stoff.

• Opprydding etter nukleær verksemd i Noreg

Kva lovverk gjeld for forskingsreaktorar?

Følgande lover gjeld for forskingsreaktorar i Noreg:

• Verksemda må ha konsesjon for å eige og drive ein forskingsreaktor i medhald av atomenergilova.  

• Eigaren må ha godkjenningar og løyve i medhald av strålevernlova og forurensningslova

• Vidare må eigaren også følgje internkontrollforskrifta, plan- og bygningslova, og forskrift om konsekvensutredninger.

• For å ivareta safeguards og fysisk sikring gjeld sikkerhetsloven og forskrift om besittelse, omsetning og transport av nukleært materiale og flerbruksvarer. 

• For varer og teknologi som kan vere av betydning for andre lands utvikling, produksjon eller bruk av produkt til militær bruk eller som direkte kan tene til å utvikle eit lands militøre evne, i tillegg til varer og teknologi som kan brukast til å utøve terrorhandingar, gjeld eksportkontrolllova. 

Noreg har også plikta seg til ein rekkje avtalar og konvensjonar:

Noreg følgjer retningslinjer frå det internasjonale atomenergibyrået, IAEA. IAEA har publisert ei rekkje internasjonalt anerkjente tilrådingar om kjernefysisk tryggleik.

• Ikkje-spreiingsavtalen frå 1970 og tilleggsprotokollen (16. mai 2000)

• Konvensjonen om fysisk vern av nukleært materiale og nukleære anlegg

• Kjernetryggleikskonvensjonen

• Felleskonvensjonen for sikker handsaming av brukt kjernebrensel og sikker handsaming av radioaktivt avfall

• Oslo-Paris (OSPAR) konvensjonen for beskyttelse av det marine miljø i de nordøstlige delene av Atlanterhavet

Les meir om konvensjonanen.